ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 6، شهریور 1401 ، شماره پی در پی 76

معرفی نسخه خطی قصاب کاشانی و بررسی سبک شعری آن

صفحه (267 - 288)
الهام غلام کلیسانی ، مهرداد چترایی (نویسنده مسئول)، مرتضی رشیدی
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1400

چکیده

زمینه و هدف: یکی از بهترین مشخصه ها در معرفی پیشینۀ فرهنگ ملل گوناگون و اصالت آن نسخه‎های خطی است. نسخه های خطی بخشی از میراث فرهنگی و شناسنامۀ ادبی، تاریخی و فرهنگی یک ملت هستند؛ بنابراین معرفی و تصحیح آنها در واقع ارج نهادن به هویّت ملی است. یکی از این نسخ، نسخه خطی دیوان قصاب کاشانی، شاعر شیعه مذهب عصر صفوی است که دیوانش با اسلوب سبک هندی مشتمل بر 435 غزل،10 مسمط، 4 قصیده، یک ترکیب بند و یک ترجیع بند است. هدف اصلی این پژوهش معرفی نسخه خطی قصاب کاشانی و ویژگیهای سبکی و منحصربفرد این شاعر توانا با موشکافی لایه های زبانی، بلاغی و فکری آن است.

روش مطالعه: این پژوهش بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی_تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: قصاب کاشانی با تسلط بر ادبیات عامیانۀ ایران به خلق ترکیبات بدیع پرداخته است. در این سروده ها انواع صنایع لفظی و معنوی با بسامد اسلوب معادله و ارسال المثل خودنمایی مینماید و در ب مایۀ این متن مضامین غنایی و مذهبی شاخص است.

نتیجه گیری: سعید قصاب کاشانی با شاگردی در مظهر صائب تبریزی، دیوان اشعار خود را به سبک هندی سروده است. این اثر از حیث دربر داشتن غزلیات قوی و مسمط هایی که با تضمین از شاعران برجسته فارسی زبان سروده شده است، اثری قابل توجه است. زبان اشعار او ساده و روان است. لغات مهجور و ترکیبات عربی در دیوان او اندک است و تعبیرات و عبارات عامیانه زبان شعر او را به زبان مردم کوچه و بازار نزدیک کرده است. با تأمل در اشعار او میتوان دریافت آن اندازه ذوق و احساس دارد که میتواند با توجه به پدیده های طبیعت و محیط زندگی، معانی و مضامین بکر و زیبا را شکار کند و آنها را بر فتراک الفاظ و تعبیرات نو و بی همتا ببندد و خواننده را با شور و هیجان خاصی، همرکاب خویش سازد و بدینگونه هنر و شاهکار خود را بنمایش بگذارد. درعین حال ضعف او در گستره دایره لغات در پاره ای موارد او را دچار قافیه اندیشی کرده است، بطوریکه در میان اشعار او ابیاتی با عیوب قافیه نیز دیده میشود. علاوه براین در دیوان اشعار او مطابق شعر بسیاری از شاعران سبک هندی نمونه های تکرار قافیه، تکرار مصراع و ابیات ذوقافیتین نیز بچشم میخورد.

کلمات کلیدی
نسخه خطی , قصاب کاشانی , دیوان , ترکیبات بدیع , سبک شناسی

• بازشناسی ویژگیهای سبک هندی، خسروی، حسین (1397)، مجلۀ پژوهشهای نقد ادبی و سبک شناسی، پی درپی 31، صص106-75.
• تاریخ نسخه پردازی و تصحیح انتقادی نسخه های خطی، مایل هروی، نجیب (1394)، تهران: سورۀ مهر.
• تذکرۀ حزین، حزین لاهیجی، محمدعلی (1334)، چاپ دوم، اصفهان: کتابفروشی تأیید.
• تذکرۀ صبح گلشن، بهوپالی، سیدعلی حسن خان (1295)، به اهتمام محمد عبدالمجیدخان مهتم، هند: فیض.
• ترجمان البلاغه، رادویانی، محمد (1362)، به کوشش احمد آتش، تهران: اساطیر.
• دیوان، قصاب کاشانی، سعید (1338)، به تصحیح و مقدمۀ پرتو بیضایی، تهران: ابن سینا.
• دیوان، قصاب کاشانی، سعید (1362)، تصحیح غلامحسین جواهری (وجدی) تهران: سنایی.
• دیوان، قصاب کاشانی، سعید (1363)، به اهتمام محمد عباسی، تهران: مؤسسۀ خدمات چاپ.
• دیوان، قصاب کاشانی، سعید (1379)، به اهتمام احمد کرمی، تهران: ما.
• دیوان، مخلص کاشانی، محمد (1379)، به اهتمام حسن عاطفی، تهران: میراث مکتوب.
• سبک شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود (1390)، تهران: سخن.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1382)، چاپ نهم، تهران: فردوس.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1366)، تهران: آگاه.
• قصاب کاشانی سخنوری پرآوازه و نامدار در خطه وراورد، صدری، مهدی (1385)، گزارش میراث، (4-6) 1، صص 55-54.
• کلیات اشعار، طالب آملی، محمد (1346)، به اهتمام شهاب طاهری، تهران: سنایی.
• مشاهیر مدفون در حرم رضوی، جلالی، غلامرضا (1387)، جلد دوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385)، تهران: آگاه.
• واژه های فریبکار در فارسی خاورانی، منصوری، مهرزاد (1386)، فصلنامۀ پازند، (4) 2، صص 32 -19.